Na ochronę środowiska idą ogromne pieniądze. Samorządy chętnie z nich korzystają

Od lat mówi się, że jesteśmy „Zielonymi płucami Polski”. Rzeczywiście Podlaskie jest takie ekologiczne?

Nasze województwo jest na pewno, w skali kraju, województwem szczególnym. Jesteśmy regionem o stosunkowo mało rozwiniętym przemyśle, ale mamy bardzo dużo obszarów zielonych i przyrodniczo cennych. I to jest coś, co nas wyróżnia w skali kraju. Z jednej strony mamy bogate zasoby, jeśli chodzi o bioróżnorodność oraz obszary o wysokiej wartości przyrodniczej, a z drugiej silnie rozwinięte rolnictwo, które nie zawsze współgra z ochroną środowiska i ochroną przyrody.

No właśnie, teraz Unia Europejska, stawia na ekologię i poprawę świadomości. Wskazuje też, że ochrona przyrody to nie tylko zestaw zakazów, ale i normy, których wcielanie i przestrzeganie z czasem pozwala rozwijać się jeszcze bardziej.

Tak, zdecydowanie. Myślę, że zwiększanie świadomości społeczeństwa i włączanie społeczeństwa w działania na rzecz ochrony środowiska jest kluczem do tego, ażeby podejmować skuteczne działania na rzecz ochrony przyrody i ochrony środowiska. Co prawda działania te czasami mogą być trudne w odbiorze społecznym, ponieważ mogą skutkować podwyższaniem kosztów niektórych usług i produktów, lub koniecznością poniesienia wydatków inwestycyjnych, ale aby były one akceptowalne społecznie, ludzie muszą mieć świadomość z czego te działania wynikają. Że ich motywem nie jest chęć zysku, lecz konieczność podjęcia pewnych działań lub zmotywowanie do proekologicznych zachowań, które poprawią stan naszego środowiska albo, które zapobiegną pogarszaniu jego stanu. Myślę tu o skutkach wprowadzenia rozszerzonej odpowiedzialności producenta i jej wpływie na ceny produktów (co dopiero przed nami), czy o rosnących cenach energii elektrycznej, które w pewnym stopniu również wynikają z ochrony środowiska. Ale również o działaniach związanych z poprawą jakości powietrza – z wymianą nieefektywnych kotłów, czy o działaniach, których efektem jest poprawa efektywności energetycznej skutkująca mniejszym zużyciem prądu. Ponadto często przepisy prawa przewidują konsekwencje finansowe, aby zmotywować mieszkańca do proekologicznych działań. Na przykład w przypadku niewłaściwej segregacji odpadów, mieszkaniec powinien ponosić opłatę podwyższoną za gospodarowanie odpadami komunalnymi wynoszącą od dwu do czterokrotności stawki podstawowej. Są to więc mechanizmy, których skutki odczujemy wtedy, gdy będziemy postępować w sposób nieekologiczny. Tym samym chęć uniknięcia dodatkowych kosztów motywuje do działań proekologicznych. Zdecydowanie zwiększanie świadomości ekologicznej oraz dbałość o naturę jest właściwym kierunkiem do rozwoju.

To zejdźmy na niższy poziom, do samorządów - przede wszystkim gminnych.

Także gminy, jako organy ochrony środowiska prowadzą szereg bardzo istotnych działań związanych z ochroną środowiska. Realizują je na swoim terenie, przede wszystkim dla swoich mieszkańców. Tych obowiązków gmin jest coraz więcej, zaś jednym z najbardziej kluczowych jest zadanie związane z gospodarką odpadami komunalnymi. Bo to przecież gminy mają obowiązek zorganizować system odbioru odpadów komunalnych od swoich mieszkańców oraz są zobligowane do osiągnięcia określonego poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych. Realizacja tych zadań wymaga bardzo dużego zaangażowania i świetnie wykwalifikowanej kadry, jeśli chodzi o pracowników urzędów. Kompetentny i dobrze przygotowany merytorycznie pracownik, może przyczynić się do sprawniejszej realizacji obowiązków nałożonych na samorząd gminny, natomiast wyzwania jakie stoją przed gminami w zakresie ochrony środowiska są naprawdę bardzo duże.

Czyli jest tak, jak z odnawialnymi źródłami energii (OZE). Nie są najtańsze, ale dzięki różnym programom adresowanym do gmin stają się bardziej dostępne dla mieszkańców. A dzięki temu ludzie zaczynają płacić niższe rachunki za prąd, czyli pojawiają się oszczędności.

Tak, zdecydowanie. Jeśli chodzi o działania związane z montażem paneli fotowoltaicznych, to są one tak popularne, że nie potrzebują dodatkowej reklamy. One po prostu przekładają się na zasobność kieszeni mieszkańców. Zwłaszcza, jeżeli inwestycje w OZE są realizowane z dofinansowaniem z Unii Europejskiej. W przeciwnym wypadku trzeba by dłużej czekać na korzyść finansową, czyli na zwrot w rachunkach za prąd wydatków poniesionych na montaż instalacji. I rzeczywiście, w poprzedniej perspektywie finansowej, która jest już za nami, gminy bardzo chętnie sięgały po środki na OZE z programu RPOWP na lata 2014-2020. Zarząd Województwa Podlaskiego przeznaczył olbrzymie pieniądze na to, aby podlaskie gospodarstwa domowe miały możliwość produkcji własnego prądu z OZE, bo to w sposób istotny pozwala redukować emisję dwutlenku węgla do atmosfery. To zaś przekłada się na dołożenie naszej cegiełki w działaniach na rzecz ochrony klimatu, ale również na lepszą jakość powietrza w naszym województwie.

To w jaki sposób urząd marszałkowski zachęca mieszkańców województwa do korzystania z różnych form wsparcia ekologii. O gminach już mówiliśmy, ale gminy to też, a nawet przede wszystkim - ludzie.

W celu dotarcia z informacją o możliwości uzyskania dofinansowania na różne działania, w tym te związane z ochroną środowiska, prowadzone są szerokie działania informacyjne. Znacząca część konkursów realizowanych przez Instytucję Zarządzającą programem Fundusze Europejskie dla Podlaskiego 2021-2027 (czyli urząd marszałkowski – red.) jest przeznaczona dla samorządów gmin, czy przedsiębiorców. Jednak z bardzo dużej części działań korzystają również bezpośrednio mieszkańcy naszego województwa. Mam tu na myśli przede wszystkim projekty związane z edukacją ekologiczną, które w obecnej perspektywie finansowej są obecne w większości konkursów związanych z ochroną środowiska, jak również projekty związane z OZE. W poprzedniej perspektywie finansowej mieszkańcy mogli liczyć na dotacje na montaż paneli fotowoltaicznych, a w obecnej – m.in. na zakup magazynów energii. Oczywiście również wszelkie inne projekty związane z działaniami na rzecz ochrony środowiska, realizowane m.in. przez samorządy gminne, służą mieszkańcom naszego województwa – to przede wszystkim oni korzystają z ich efektów.

Ale w przypadku Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego też możemy mówić o pieniądzach przeznaczonych na cele, programy związane z ekologią.

Jeśli chodzi o kolejną perspektywę finansową to w programie Fundusze Europejskie dla Podlaskiego 2021-2027 na Cel Polityki 2. jest zarezerwowana kwota w wysokości 419 mln euro. To bardzo dużo, około jednej trzeciej całości funduszy unijnych w tym programie. A to z kolei dowodzi jak ważne jest to zagadnienie. Dowodzi to, że działania na rzecz zapobiegania zmianom klimatu, służące adaptacji do zmian klimatu, jak też działania związane z ochroną bioróżnorodności są traktowane priorytetowo przez Unię Europejską, jej kraje członkowskie oraz województwo podlaskie. Stąd też środki kierowane na ochronę środowiska mają niespotykaną dotychczas wielkość. Mówiąc najkrócej są to rekordowe pieniądze na środowisko, klimat i bioróżnorodność.

Jak ocenia pani świadomość ekologiczną w Podlaskiem. Gminy, ich samorządy z konieczności muszą ją mieć na coraz wyższym poziomie, a mieszkańcy? Rozumieją, że ekologa naprawdę jest ważna, a dbałość o środowisko to obowiązek?

Z roku na rok świadomość ludzi w sprawach związanych z ochroną środowiska rośnie. Nasze dzieci, które chodzą do przedszkola już są edukowane chociażby na temat segregacji odpadów i jest to pierwszy krok do budowania świadomości ekologicznej. Na pewno ważne jest, by edukacja z zakresu ochrony środowiska w możliwie największym stopniu była realizowana także w szkołach. Oczywiście jest już ona obecna w programie szkolnym, przy nauce przedmiotów związanych z ochroną przyrody, na biologii, czy geografii. Ale zdecydowanie warto by było, aby w miarę możliwości rozszerzyć jej zakres. Dzieci powinny wiedzieć czym jest bioróżnorodność i jaki ma wpływ na życie na Ziemi, jak gazy cieplarniane wpływają na atmosferę, a co najważniejsze, jak nasze własne działania i codziennie podejmowane decyzje oddziałują na środowisko. Na pewno doskonałym wzorem dla dzieci są rodzice. Jeśli więc dziecko dorasta w domu, w którym dorośli dbają o otaczającą przyrodę, segregują śmieci, podejmują świadome proekologiczne wybory konsumenckie oraz rozmawiają z dzieckiem o motywach swoich działań, to takie dziecko przejmuje od rodziców dobre wzorce – wie i rozumie dlaczego trzeba dbać o środowisko. Generalnie świadomość ekologiczna mieszkańców jest z roku na rok coraz wyższa. Jednak na pewno nie jest ona wystarczająca, co widać m.in. w sposobie segregacji odpadów prowadzonej przez mieszkańców bloków, czy też w incydentach związanych z paleniem odpadów w domowych piecach. Wysoki poziom wiedzy ekologicznej społeczeństwa jest również niezbędny do skutecznego podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska, które czasem mogą być dla nas „niewygodne”. Trzeba więc edukacji na temat wszystkich zależności pomiędzy poszczególnymi proekologicznymi działaniami, a celem ich wprowadzenia, tj. ich bezpośrednim wpływem na środowisko. Należy zrozumieć, że działania na rzecz środowiska finalnie prowadzą do poprawy lub zapobiegania pogorszeniu jakości życia człowieka, a dbałość o środowisko i pozostawienie go w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń to nasz obowiązek.

* * *

Każdy z nas może inwestować w ochronę środowiska, co wspierają środki zdobywane przez firmy i instytucje z funduszy krajowych i unijnych. Część z nich trafia także do kieszeni mieszkańców Podlaskiego, którzy inwestując w wymianę pieców na ekologiczne, w ocieplenie mieszkań i domów, a wreszcie w fotowoltaikę, korzystają z dopłat lub z odliczeń od podatków.

Największymi inwestorami w tej dziedzinie są samorządy (np. gminy), które realizują inwestycje zapobiegające zmianom klimatycznym. Część wydatków pochodzi z ich budżetów, część z programów rządowych realizowanych za pośrednictwem Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a część (i to znacząca) z funduszy unijnych, przekazywanych przez Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego czy Program Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Przygotowaliśmy więc ranking najbardziej ekologicznych gmin w Podlaskiem. Składa się on z pięciu kategorii, w których (dla wyrównania szans) przeliczyliśmy wszystkie wartości do poziomu przypadającego na mieszkańca gminy. I okazało się, że wiele samorządów bardzo skutecznie zdobywa fundusze na ekologię. Najlepsze podlaskie gminy wyróżnimy w pięciu kategoriach:

• Gmina EkoSkuteczna – wyłaniana na pdst. sumy wypłaconych środków na zrealizowane przez gminę zadania proekologiczne w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 2018-2022.
• Gmina EkoAktywna - wyłaniana na pdst. liczby umów wypłaconych na zadania proekologiczne zrealizowane przez mieszkańców danej gminy w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 2018-2022.
• Gmina EkoEfektywna Energetycznie – wyłaniana na pdst. sumy wypłaconych środków na zadania proekologiczne, zrealizowane w gminie z zakresu efektywności energetycznej, w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 2018-2022.
• Gmina EkoZaangażowana - wyłaniana na pdst. sumy wypłaconych środków na zadania proekologiczne zrealizowane przez wszystkie podmioty w gminie, w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 2018-2022 (także firmy i osoby indywidualne).
• Gmina EkoOperatywna – liczba umów wypłaconych w programie „Czyste Powietrze”, „Agroenergia”, „Moja Woda” w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w latach 2018-2022.

Regulamin rankingu