Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Suraż - od średniowiecznej osady do urokliwego miasteczka

Redakcja
fot. Wikipedia
fot. Wikipedia Janosik
Na trasie Łapy - Białystok znajduje się interesująca miejscowość Suraż.

Ziemie południowego Podlasia na których położony jest Suraż są terenem pogranicza przez który od czasów najdawniejszych przechodziły granice kultur, ludów i państw. Na północy zamieszkiwali Bałtowie. Pozostały teren opanowała ludność słowiańska. Naukowcy starali się wyznaczyć granicę mazowiecką-drehowicką we wczesnym średniowieczu na terenie Podlasia. Stwierdzono ostatecznie, że takiej granicy nie da się wykreślić, ponieważ teren ten był obszarem przechodnim, na którym osadnictwo mazowieckie mieszało się z osadnictwem rusko-drehowickim.
Charakterystyczne tu było przemieszanie kulturowe przejawiające się w różnych typach pochówków: groby w obstawie kamiennej (mazowieckie) i kurhany (wschodniosłowiańskie). Od dziesiątego wieku z zachodu napływała tu nadwiślańska ludność mazowiecka, która zajeła tereny nad Bugiem i wzdłuż Muchawca, a dotarła aż po wododział z Prypecią, oraz objęła całe dorzecze górnej Narwii sięgając swymi wpływami pod Niemen i okolice Nowogródka. W początkach jedenastego wieku większość ziem nad Bugiem i Narwią należała do państwa polskiego i była gęsto zaludniona przez Mazowszan. Po uśmierzeniu buntu Miecława przez Kazimierza Odnowiciela, któremu pomagał książę kijowski Jarosław Mądry. Władca polski za okazaną pomoc musiał ustąpić Jarosławowi wschodnie Mazowsze oraz ziemie nad środkowym Bugiem i doliną Narwią. Zmiana przynależności politycznej spowodowała otwarcie tych ziem na ekspansję osadnictwa południowo-ruskiego. To głównie rusini wołyńscy rozpoczęli kolonizację tych terenów z południa, aż po Narew.
Wśród wcześniejszych mazowieckich osad, książęta ruscy zaczeli wznosić swoje grody: Mielnik, Drohiczyn, Suraż. Pod tymi grodami, a także pod grodami wzniesionymi być może jeszcze przez Mazowszan do których należał Bielsk i Brańsk, wśród silnej tu jeszcze w trzynastym wieku ludności polskiej zaczęła osiedlać się ludność pochodzenia ruskiego, która wyparła w całości ludność mazowiecką znad Muchawca i z okolic Brześcia. Ludność mazowiecka utrzymała się koło Drohiczyna, Bielska i Brańska co spowodowało w toku procesu dziejowego charakterystyczną dla tych ziem mozaikę etniczno-kulturowo-religijną. Gród w Surażu datowany jest przez archeologów na jedenasty wiek. Powstał na wyspie wśród Bagien rzek Narwii i Lizy. Założony przez książąt ruskich bronił przeprawy przez bagnistą dolinę rzeki. Wszystkie znaleziska datowane są od końca dziesiątego wieku i wskazują, że o ile gród w Surażu rzeczywiście powstał w jedenastym wieku, to wcześniej w tym miejscu istniała już wieś. Nie możemy z całą pewnością stwierdzić, kiedy powstało grodzisko suraskie. Najprawdopodobniej miało to miejsce u schyłku jedenastego wieku lub na początku dwunastego wieku w czasie gdy założona została cała grupa grodzisk z terenu międzyrzecza Bugu i Narwii.
Pradzieje miasta
Gród w Surażu powstał zapewne jako strażnica na pograniczu mazowiecko-rusko-litewskim. W czasach, gdy Suraż był osadą podgrodową zamek stanowiły drewniano-ziemne obwarowania oraz stojący na majdanie drewniany dom dla broniącej załogi. Analiza nazwy grodu dokonana przez Aleksandra Kamińskiego wywodzi ją od przesiedleńców sprowadzonych z Sudoka nad Morzem Azowskim. W trakcie sporów o te pograniczne tereny w ciągu czternastego i piętnastego wieku gród przechodził zmienne koleje losu. Raz znajdował się pod panowaniem litewskim, to znów pod władztwem mazowieckim. W 1392 roku został spalony przez Krzyżaków. W piętnastym wieku Suraż był stolicą ziemii suraskiej. Podgrodzie dało początek miastu, które w 1445 roku uzyskało prawo miejskie magdeburskie, potwierdzone i rozszerzone 1501 roku. Miasto składało się z dwóch części:
- lackiej – gdzie był kościół parafialny istniejący pewnie od początku piętnastego wieku, a uposażony przez Aleksandra Jagiellończyka- ruskiej – gdzie znajdowała się cerkiew
W 1562 roku oprócz kościoła parafialnego funkcjonował w Surażu kościół szpitalny. Były też dwie cerkwie:-- św. Piotra na prawym brzegu Narwii-- św. Spasa na brzegu lewym przy ulicy Ruskiej (dziś Mostowej)
W 1520 roku Suraż znalazł się w nowo powstałym województwie podlaskim, jako ośrodek powiatu ziemii bielskiej, gdzie odbywały się sądy ziemskie. W pierwszej połowie szesnastego wieku wchodził w skład posiadłości Królowej Bony. W drugiej połowie tego stulecia Suraż zamieszkiwany przez Polaków i Rusinów liczył 186 domów i 1116 mieszkańców zatrudnionych przeważnie w rolnictwie. Miasto uposażone było w 147 włók ziemi. Zawody nierolnicze reprezentowane były przez 32 rzemieślników (w tym 10 kowali i 7 krawców). Położenie miasta nad Narwią sprawiło, że Suraż odgrywał pewną rolę handlową w regionie.
Z Korony pod zabory
Wraz z włączeniem Podlasia do Korony w 1569 roku Suraż znalazł się w jej granicach. Miasto i starostwo suraskie (siedziba starostwa suraskiego znajdowała się w Zawykach) zostało mocno zniszczone podczas wojen 1665- 1660 oraz w trakcie wojny północnej ( 1700- 1720 ). W 1775 roku miasto liczyło 99 domów i 594 mieszkańców. W 1768 roku uchwała sejmowa nakazywała przenieść sądy ziemskie do Bielska. Po trzecim rozbiorze polskim w latach 1795- 1807 Suraż znalazł się w granicach państwa pruskiego, w departameńcie białostockim Prus Nowowschodnich. Miasto zostało podporządkowane landraturze suraskiej (organ wykonawczy powiatów), z siedzibą w Tykocinie. W 1801 roku w Surażu mieszkało 210 rodzin, w tym trzy rodziny pochodzenia żydowskiego, Unitów i katolików ogółem było 790, a wyznawców judaizmu 18 osób. Po wojnie Francji z Prusami i Rosją na mocy pokoju tylżyckiego w 1807 roku Suraż wszedł w obręb oddanego Rosji obwodu białostockiego. Granica państwowa przecięła grunta mieszczańskie, odcinając przedmieście Daniłowo, które pozostało najpierw w Księstwie Warszawskim, a potem w Królestwie Polskim. W czasie Powstania Styczniowego został chwilowo opanowany przez oddział powstańczy Zameczka- Cichorskiego. Po powstaniu spadły na miasto rosyjskie represje, skutkiem których była też utrata praw miejskich.
Miasteczko z prywatnym muzeum archeologicznym
W drugiej połowie dziewiętnastego wieku Suraż utracił znaczenie komunikacyjne na rzecz Łap (kolej) i znacznie podupadł. W 1878 roku było tu 1119 mieszkańców trudniących się: rolnictwem, hodowlą, płóciennictwem i drobnym handlem. Kolejne zniszczenia i klęski dotknęły miasto podczas pierwszej wojny światowej. Prawa miejskie miejscowość odzyskała w 1923 roku w niepodległej Polsce. W 1931 roku mieszkało tu 1379 mieszkańców. Podczas drugiej wojny światowej miasto uległo zniszczeniu, jak się ocenia w 60 %. Oprócz jedenastowiecznego grodziska zwanego też górą Królowej Bony w Surażu warto zobaczyć prywatne Muzeum Archeologiczno-Etnograficzne przy ulicy Białostockiej 6 prowadzone przez zamiłowanego krajoznawcę Wiktora Litwińczuka, który pasję wraz z muzeum odziedziczył po ojcu Władysławie. W zbiorach znajduje się wiele niezwykle cennych eksponatów dotyczących dziejów Suraża, wśród których na szczególną uwagę zasługują:
-- olbrzymie kamienne kule-- gotyckie cegły palcówki-- wielkie nagrobne płyty, szczątki naczyń, topór katowski-- kamienne groty strzał, narzędzia codziennego użytku, szczątki zwierząt kopalnych
W Surażu jest też kościół katolicki p.w. Bożego Ciała zbudowany w 1876 roku o barokowym wystroju z osiemnastego wieku. Uwagę zwraca układ urbanistyczny miasta powstały w piętnastym, szesnastym wieku i do dnia dzisiejszego, doskonale zachowany.
W pobliskich Zawykach istnieją dwie osiemnastowieczne, drewniane kaplice. Dzisiaj Suraż liczy niespełna tysiąc mieszkańców, malowniczo położony nad Narwią jest jednym z najstarszych, a zarazem najmniejszych miast na Podlasiu. Jest jedynym miastem w całym biegu Narwii, leżącym po obu jej brzegach.
Atrakcja przyrodnicza i turystyczna
Dolina Narwii w okolicach Suraża, stanowiąc unikatowy ekosystem doliny rzecznej z interesującymi zbiorowiskami roślinnymi i zespołami fauny, jest nadal osobliwością przyrodniczą w tej części Europy. 17% powierzchni gminy Suraż zajmuje Narwiański Park Narodowy. Prowadzą tędy różne szlaki turystyczne. Wszystko to sprawia, że okolice Suraża są atrakcyjnym miejscem turystycznym. W Surażu w ciągu najbliższego roku ma powstać osada średniowieczna. Coroczną atrakcją jest festyn średniowieczny Grodzisko odbywający się w ostatni weekend czerwca. Główną atrakcją tego festynu jest pokaz walk wojów. Obecnie Suraż jest miejscowością wypoczynkowo- turystyczną. Na miejscu są: ośrodek kultury, poczta, punkt apteczny, kino, klubo-kawiarnia, posterunek policji, urząd miasta i gminy, ośrodek zdrowia, biblioteka. Nad Narwią są: plaża, przystań kajakowa, wypożyczalnia sprzętu wodnego. Malownicze położenie, czysta woda w rzece, cisza i spokój – oto główne walory Suraża. W pobliskich lasach jest możliwość zbioru jagód i grzybów. W Narwii amatorzy wędkarstwa mogą łowić ryby. Do zwiedzania są następujące obiekty:
- przy ulicy Białostockiej znajduje się Gminna Szkoła Zbiorcza im. M. Nowotki – Pomnik Tysiąclecia
- Grodzisko na Górze Królowej Bony, gdzie znajdował się średniowieczny gród obronny, a następnie zamek, w okresie międzywojennym odkopano tam fundamenty baszty zamku, prowadzono również poszukiwania archeologiczne penetrując teren miasta
- wczesnośredniowieczna słowiańska osada Nawia, gdzie funkcjonuje też drużyna rycerska o tej samej nazwie
- Społeczne Muzeum Archeologiczne przy ulicy Białostockiej 6 prowadzone przez zamiłowanego krajoznawcę Władysława Litwińczuka w jego domu mieszkalnym, są tam : olbrzymie, kamienne kule, gotyckie cegły palcówki, wielkie nagrobne płyty, żużel ze starych dymarek, szczątki naczyń, topór katowski i szereg innych ciekawych przedmiotów
- Kościół katolicki – parafię w Surażu utworzono prawdopodobnie około 1300 roku.obecny kościół wzniesiono w 1873 roku w stylu neobarokowym; tynkowany, pięcioosiowy zamknięty półkolistą apsydą , okna prostokątne zamknięte łukami odcinkowymi, zbudowany na rzucie prostokąta, murowany,z trójkondygnacyjną wieżą, w części frontowej pokrytą dachem namiotowym, wnętrze trójnawowe, sklepienie środkowej nawy kolebkowe, bocznych płaskie, w ołtarzu głównym barokowa figura Chrystusa Nazareńskiego nieznanego autora, w lewym ołtarzu obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, jako zasłaniający natomiast " Przemienienie Pańskie ", w prawym ołtarzu zwraca uwagę gipsowy, płaski odlew przedstawiający Św. Frańciszka, w kruchcie dwie stare rzeżby wykonane z drzewa lipowego zbliżone rozmiarami do wzrostu dorosłego człowieka przedstawiające Chrystusa
- drewniany wiatrak- kożlak z przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku
Z Suraża można odbywać interesujące wycieczki piesze, rowerowe, kajakowe lub samochodowe. Można się wybrać w kierunku takich miejscowości jak : Łapy, Choroszcz, Tykocin,Wizna, Łomża. W gminie Suraż znajduje się wieś Doktorce, gdzie główną atrakcją w okresie letnim jest park linowy na terenie ośrodka wczasowego Zacisze.
Żródło : www.suraz.org.pl

od 7 lat
Wideo

Kalendarz siewu kwiatów

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: Suraż - od średniowiecznej osady do urokliwego miasteczka - Warszawa Nasze Miasto

Wróć na bialystok.naszemiasto.pl Nasze Miasto